MIDDELEN

BINDMIDDELEN – OLIËN – EIGENSCHAPPEN

Je ziet door de bomen het bos niet meer:

Het aanbod aan oliën voor gebruik als bindmiddel in olieverf en in schildermediums is overweldigend. In dit bericht heb ik geprobeerd de nodige informatie te rangschikken. Die informatie heb ik betrokken van producenten, internet en een aanzienlijke stapel vakboeken die ik bezit.

Het lastige daarbij is dat moderne, ongetwijfeld betere, productieprocessen in belangrijke mate afwijken van de authentieke manier van oliebereiding. Deze moderne oliën worden aangeprezen met pakkende bekend klinkende benamingen. Al met al is het lastig om een geschikte olie te selecteren. Waar doe je goed aan?

Mijn overzicht is verre van compleet en op onderdelen wellicht incorrect. Jullie feedback is daarom meer dan welkom. Stuur je reactie … 

Doe dit niet:

“Nota bene” geadviseerd door een gerenommeerde art-shop, kocht ik een grote fles lijnolie. Het was niet duur en ik zou daar wel even een complete reeks mager-naar-vet mediums van mixen. Het werd één groot drama. Niemand snapte waarom mijn olieverfschilderijen er zo raar uitzagen. Alsof het oppervlak aan het verbranden was. Nu weet ik beter. Dergelijke oliën zijn geschikt voor het werken aan houten meubelen, authentieke schepen, buitenconstructies etc.  Deze oliën zijn qua samenstelling anders dan olie voor kunstenaarsverven. In deze oliën zijn veelal siccatieven, ter bevordering van droging, toegevoegd. Hoe dan ook, ze zijn niet geschikt voor kunstenaarsverven en mediums.

Advies:
Koop je oliën en ingrediënten van producenten die zich toeleggen op kunstenaarsverf zoals Verfmolen de Kat,  Old Hollandt, Winsor & Newton, Royal Talens, Schmincke … en anderen.

Een goed bindmiddel bezit de volgende eigenschappen

De basisbestanddelen van olieverf zijn pigmenten en een bindmiddel. In olieverf is het bindmiddel een olie.

  • Transparantie / brekingsindex:
    De pigmenten in de verflaag weerkaatsen het licht. Een maximale kleurkracht wordt verkregen als het bindmiddel voldoende transparantiebezit. Met andere woorden, voldoende licht doorlaat. Opvallend licht bereikt dan ook de pigmenten die zich dieper in de verflaag bevinden. Het door de pigmenten gereflecteerde licht treedt uit waardoor wij een prachtige heldere kleur zien. Uiteraard willen we dat het gedroogde bindmiddel (de olie) glashelder is en dat het licht zo min mogelijk “gebroken wordt”. Brekingsindex heeft te maken met de verhouding van reflectie en intrede van licht en afbuiging van licht. Zie ook 
  • Kleur / verkleuring:
    Het bindmiddel dient glashelder te zijn. Dat wil zeggen, zonder een eigen kleur, nu en in de toekomst. Oliën hebben de neiging te vergelen waardoor het hele schilderij een gele tot lichtbruine kleurzweem krijgt. Blauwe tinten zullen daardoor een groenzweem krijgen. Om die reden wordt saffloerolie gebruikt voor witte en blauwe verven. Saffloerolie droogt langzaam. Gebruik daarom saffloerolie enkel in de in de toplagen.
  • Binding, hechting:
    De verf, het mengsel van bindmiddel en pigmenten, moet goed hechten op de drager en op onderliggende verflagen. Zowel tijdens het schilderen als na droging en na het uitharden.
  • Consistentie:
    Het is wenselijk dat de massaverf uit de tube een bepaalde dikte, consistentie, viscositeit en vloeibaarheid heeft.  Hierdoor krijgt verf verwerkingseigenschappen. Een goede verf bevat een hoog percentage aan pigmenten. Ook via vulstoffen, aanvullende stoffen, kunnen verfeigenschappen zoals de consistentie aangepast worden. Denk aan zwaarspaat (het mineraal bariet) dat eveneens transparante eigenschappen bezit.
  • Drogen/oxideren.
    De olie moet binnen redelijke termijn gedroogd zijn. Bij olieverf spreken van drogen en uitharden. Het uitharden is een oxidatieproces. De droogperiode van een dunne laag olieverf is, afhankelijk van temperatuur en licht en pigmenttype, circa 2 à 4 dagen.
  • Bescherming – hardheid & elasticiteit:
    Het gedroogde en uitgeharde bindmiddel is hard genoeg om bescherming te bieden aan de pigmenten. Anderzijds is een zekere elasticiteit gewenst zodat tijdens uitzetten en krimp, veroorzaakt door door vocht- en temperatuurvariaties, er geen barstjes ontstaan (craquelé).
  • Verfhuid/oppervlakte:
    Het bindmiddel voorkomt deels het uitdrogen van de verf. Dit zogenaamde inschieten, waarbij de verf dof toont, kan voorkomen worden door de keus aan olie. Denk aan het dikkere standolie. Ook wordt hiermee glans bereikt.
  • Stabiel & Duurzaam:
    Een verflaag droogt en vervolgens treedt het oxidatieproces in. Na 50 à 100 jaren is de verlaag verandert in een glashard oppervlak. Ook verkleuring vindt plaats. Het bindmiddel speelt hierbij een essentiële rol. Het nobel streven is om een bindmiddel toe te passen dat in samenhang met de verfpigmenten en vernissen zo min mogelijk qua eigenschappen verandert.

Met name lijnolie bezit in grote mate de hierboven genoemde eigenschappen. Ook bepaalde harsen bezitten prachtige optische eigenschappen. Ze worden daarom vaak toegevoegd aan de olieverf. Denk aan harsolieverf waaraan stoffen zoals dammar hars en Venetiaans terpentijn zijn toegevoegd.  Deze stoffen kun je natuurlijk ook via een medium aan de olieverf toevoegen. Lees ook

Uit vlas wordt lijnolie gewonne.

Drogende en half-Drogende Oliën

Drogende oliën en halfdrogende oliën zijn plantaardige oliën die worden gebruikt om verf te maken. De in olieverf meest toegepaste oliën zijn lijnoliesoorten en voor bepaalde witten ook wel saffloerolie. Incidenteel wordt er gebruik gemaakt van notenolie en papaverolie. Verschillende bewerkingsmethoden leveren oliën op waarvan de droogsnelheid, consistentie en kleur verschillen. Drogende oliën worden vaak gebruikt om de consistentie en droging van olieverf te veranderen.

Deze oliën worden direct in de verf gebruikt of verwerkt als bestanddeel van een schildermedium. Al deze oliën zijn in een oplosmiddel zoals gomterpentijnolie, terpentine, Shell-sol en alternatieven zoals zest-it en sansodor oplosbaar.

Drogende oliën:

Drogende oliën hebben een percentage aan onverzadigde vetzuren van meer dan 60%. Met name lijnolie is zo’n drogende olie. Het bevat een hoog percentage aan linoleenzuur (een onverzadigd vetzuur). Een hoog percentage aan linoleenzuur bevordert een kortere droogtijd en een hard oppervlak. Een dunne laag is na 2 tot 4 dagen droog.

Half-drogende oliën:

Half-drogende oliën hebben een percentage aan onverzadigde vetzuren van 40 tot 60%. Saffloerolie, papaverolie en zonnebloemolie zijn half-drogende oliën. Een dunne laag is na 6 tot 12 dagen droog. In vergelijk met een drogende olie wordt de laag van een half-drogende olie minder hard.

DROGENDE OLIËN – EIGENSCHAPPEN & TOEPASSINGEN

Toepassing:
Koudgeperste of ook wel koudgeslagen lijnolie is de beste kwaliteit lijnolie welke gebruikt wordt voor het wrijven van hoogwaardige kunstenaarsverven.

Oorsprong en productie:
Lijnolie wordt gewonnen uit lijnzaad van de vlasplant. Het beste lijnzaad komt van vlasplanten uit koude streken. Het heeft een hoog percentage onverzadigde vetzuren.  Gezuiverde rauwe lijnolie wordt verkregen door de zaden onder hoge druk te pletten waarbij olie met een hoog percentage aan onverzadigde vetzuren uit het zaad geperst wordt. Door de lijnolie niet te verwarmen blijven de ongewenst slijmstoffen achter. Het rendement/de opbrengst is daardoor kleiner en de prijs en kwaliteit navenant hoger.

Transparantie & Brekingsindex:
Lijnolie is na droging zeer helder waardoor pigmenten, ook in de onderliggende lagen, briljant tonen.

Kleur & Vergeling:
Heldergeel van kleur met een zwakke aangename geur.

Binding & Hechting:
Uitstekende binding en hechting op allerlei dragers zoals metaal, glas, hout, canvas

Consistentie & Viscositeit:
Kan aan de verf worden toegevoegd om de consistentie te verdunnen en de vloei te verbeteren.

Droogtijd:
Droogt sneller dan geraffineerde lijnolie. Na circa 2 dagen is de  verf stofdroog. Volledige droging kan tot een jaar duren. Na het droogproces volgt het oxydatieproces. Dit proces gaat gedurende 50 tot 100 jaar door. .

Hardheid & Flexibiliteit:
Koudgeperste lijnolie wordt gezien als de beste kwaliteit lijnolie vanwege de excellente elasticiteit en kracht die hij aan de verflaag geeft. Uiteindelijk wordt de verfhuid glashard.

Verfhuid & Glans:
Koudgeslagen lijnolie wordt toegevoegd om de glans en doorschijnendheid te vergroten.

HALF-DROGENDE OLIESOORTEN – EIGENSCHAPPEN & TOEPASSINGEN

Eigenschappen:
Saffloerolie is lichter van kleur dan lijnolie en wordt daarom vooral gebruikt voor witte pigmenten. De meeste olieverffabrikanten leveren zinkwit en titaanwit gebaseerd op saffloerolie. Saffloerolie is een half-drogende olie en droogt dus langzamer dan lijnolie. Het is daarom raadzaam deze witte olieverf enkel te gebruiken in de laatste verflaag. In onderliggende lagen maak je gebruik van witte olieverf gebaseerd op lijnolie. ,

Oorsprong en productie:
Saffloerolie wordt gewonnen uit de zaden van de saffloerplant, een soort distel (Carthamus tinctorius en C. oxyacantha). Elke bloem levert 15 tot 20 zaden op. Saffloerolie heeft het gebruik van papaverolie bijna verdrongen. Het lijkt in de eigenschappen sterk op papaverolie.

Transparantie & Brekingsindex:
Minder transparant dan lijnolie.

Kleur & Vergeling:
De olie is lichtgelig van kleur en heeft goede drogende eigenschappen en een lage zuurgraad.

Binding & Hechting:

Consistentie & Viscositeit:
Saffloerolie kan met lijnolieverf worden gemengd om haar meer te laten vloeien

Droogtijd:
De droogtijd, vergeleken met lijnolie, is langer.

Hardheid & Flexibiliteit:

Verfhuid & Glans:
Minder glanzend dan lijnolie.

OVERIGE OLIESOORTEN – EIGENSCHAPPEN & TOEPASSINGEN

Toepassing:
“Gekookte” lijnolie is geschikt voor het zelf maken van een medium en als ingrediënt van een verfrecept. Hij verhoogt de glans en verkort de droogtijd van de verffilm. Echter, hij verhoogt de kans op schroeien (rimpelen van de verffilm). Niet te gebruiken als medium in de onderste lagen.

Oorsprong en productie:
Het is een misleidende naam, gekookte lijnolie wordt namelijk niet gekookt. Door lijnolie te verwarmen, terwijl er zuurstof en siccatieven aan worden toegevoegd, vindt gedeeltelijke oxidatie plaats. De olie dikt daarbij enigszins in. Resultaat: een sneller drogende olie. Bij gebruik van gekookte lijnolie mogen, in verband met de duurzaamheid van de verffilm nooit extra siccatieven worden toegevoegd. Een teveel aan siccatief versnelt niet alleen de droging, maar tevens het verouderingsproces en veroorzaakt daarmee mogelijk vroegtijdige barstvorming

Kleur & Vergeling:
Is donkerder van kleur dan de andere lijnoliën. Door sterke vergeling alleen geschikt in onderschilderingen. Vergeelt sneller in een donkere omgeving. De vergeling verdwijnt deels na plaatsing in daglicht.

Consistentie & Viscositeit:
Iets dikker dan rauwe lijnolie.

Droogtijd:
Zeer snelle droging.

Verfhuid & Glans:
Werkt glansverhogend.